Artykuł naukowy a popularnonaukowy — czym się różnią i kiedy wybrać który?

Artykuły naukowe, jak i popularnonaukowe pełnią ważną rolę w komunikacji wiedzy. Ale choć oba mówią o nauce — różni je niemal wszystko: cel, styl, odbiorca, a nawet sposób sprawdzenia prawdziwości prezentowanej wiedzy. W tym przewodniku rozkładamy te różnice na czynniki pierwsze.

Artykuł naukowy – co go wyróżnia?

To forma publikacji przeznaczona dla środowiska akademickiego. Powstaje wtedy, gdy autor chce wnieść nową wiedzę do swojej dziedziny — na przykład publikując wyniki badań empirycznych, analiz teoretycznych czy modeli technicznych.

Charakteryzuje się tym, że:

• Jest zawsze recenzowany w systemie peer-review (najczęściej podwójnie ślepym) (1).

• Ma ściśle określoną strukturę (tzw. IMRaD): tytuł, autorzy, streszczenie, wstęp, metody, wyniki, dyskusja, wnioski, bibliografia

• Używa terminologii fachowej i stylu naukowego.

• Zawiera pełny aparat naukowy – przypisy, cytowania, bibliografię, często DOI i ORCID (2).

• Choć aktualne przepisy nie określają jednoznacznie minimalnej objętości artykułu naukowego, wiele instytucji i wydawnictw w Polsce przyjmuje, że musi mieć minimum 20 000 znaków ze spacjami (czyli 0,5 arkusza wydawniczego), jeśli ma się liczyć w ewaluacji naukowej.

• Jest podstawą do zdobywania punktów ministerialnych i wpływa na kategorię naukową instytucji. 

Artykuł popularnonaukowy – czym jest?

To tekst tworzony z myślą o czytelnikach niespecjalistycznych, którzy są ciekawi świata, ale niekoniecznie mają wykształcenie w danej dziedzinie. Jego rolą jest upowszechnianie wyników badań w sposób przystępny i atrakcyjny.

Charakteryzuje się tym, że:

• Jego celem nie jest „nowość naukowa”, lecz przekład wyników na zrozumiały język.

• Przechodzi redakcyjny fact-check, a nie formalne recenzje naukowe.

• Pisany jest żywym językiem, pełnym przykładów, metafor i storytellingu.

• Zawiera lead pod tytułem, krótkie śródtytuły, uproszczone wyjaśnienia.

• Może mieć grafiki, ilustracje, infografiki — ważniejsze niż przypisy.

• Nie wymaga formalnego aparatu źródłowego, choć źródła powinny być podane (nawet w formie linków).

• Choć długość tekstu popularnonaukowego nie jest ustandarzyowana, to można się spodziewąć, że ma zwykle od 9 000 do 15 000 znaków, czasem mniej (np. przy ciekawostkach).

Jak wybrać zatem odpowiednią formę?

Zanim zaczniesz pisać, zadaj sobie kilka pytań:

• Czy Twoje badania są oryginalne i jeszcze niepublikowane? Jeśli tak – pisz artykuł naukowy.

• Czy chcesz, żeby tekst zrozumiała licealistka albo Twoja babcia? Jeśli tak – stwórz wersję popularnonaukową.

• Czy planujesz cytować dokładne dane, kod, metodologię krok po kroku? To brzmi jak tekst naukowy.

• Czy zamiast przypisów chcesz pokazać infografikę albo dodać zdjęcie z badań? Popularnonaukowy będzie lepszym wyborem.

O czym warto pamietać?

• Nie mieszaj stylów. Popularne wtręty w tekście naukowym (albo odwrotnie) osłabiają wiarygodność. Wybierz jeden styl i konsekwentnie się go trzymaj.

• Rzetelność to podstawa. Popularnonaukowy nie znaczy nieprofesjonalny. Pisz przystępnie, ale nie trywializuj.

• Zadbaj o prawo cytatu. W artykule popularnym łatwo wpaść w pułapkę „wolnego internetu” — grafiki, dane i cytaty też muszą mieć legalne źródło.

• Dopasuj długość. Tekst popularnonaukowy nie może nużyć, a naukowy nie może być ogólnikowy. Każda forma ma swoje ograniczenia.

Podsumowując...

Artykuł naukowy: służy nauce, dokumentuje oryginalne badania, przechodzi rygorystyczną recenzję i rozwija wiedzę.

Artykuł popularnonaukowy: tłumaczy świat nauki szerokiej publiczności, edukuje, inspiruje i buduje zaufanie do badań.

Obie formy są potrzebne. Jedna buduje fundamenty nauki — druga czyni je widocznymi i zrozumiałymi.

---

Przypisy: (1) Oznacza to, że autor nie zna zwykle tożsamości recenzentów, a recenzenci nie znają zwykle tożsamości autora. Taki system ma na celu zminimalizowanie uprzedzeń czy faworyzowania, ochronę anonimowości i zapewnienie obiektywnej oceny wartości naukowej tekstu. Recenzenci analizują m. in. oryginalność badań, poprawność metodologiczną i spójność wniosków — bez wpływu nazwiska autora, jego afiliacji czy reputacji.

(2) DOI (Digital Object Identifier) To unikalny identyfikator cyfrowy, który przypisuje się publikacjom naukowym (np. artykułom, raportom, książkom). Działa jak cyfrowy „PESEL” dla tekstu — umożliwia szybkie odnalezienie go w internecie, niezależnie od tego, gdzie zostanie przeniesiony. Przykład DOI: 10.1000/j.jmb.2023.04.001 Po wpisaniu: https://doi.org/10.1000/j.jmb.2023.04.001 — trafisz bezpośrednio na dokument. Dzięki DOI nie trzeba podawać całej bibliografii — wystarczy link. ORCID (Open Researcher and Contributor ID) To międzynarodowy identyfikator autora naukowego. ORCID przypisany jest do konkretnej osoby i umożliwia jednoznaczną identyfikację autora niezależnie od: zmiany nazwiska, instytucji, pisowni imienia. Przykład ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1825-0097 ORCID pomaga redakcjom, uczelniom i grantodawcom śledzić dorobek autora bez błędów i pomyłek.